Homo sapiens, czyli człowiek rozumny pojawiając się na kuli ziemskiej ok. 200 tysięcy lat temu znacząco przyczynił się do zmiany środowiska, w którym zaczął żyć. Z biegiem lat to ten gatunek pokonał wszystkich innych konkurentów i obecnie jest jedynym żyjącym przedstawicielem człowiekowatych. Sukces naszego gatunku wynika z tego, że potrafimy adaptować się do bardzo różnych warunków. Umiejętność komunikowania się oraz przekazywania informacji o wynalazkach, czy też innowacjach, które ułatwiają w znacznym stopniu życie sprawiła, iż nasz gatunek zaczął posiadać przewagę nad innymi w kwestii przeżycia. Gdy człowiek zdominował życie na Ziemi, rozpoczął ekspansję na nowe tereny oraz zaczął dyktować swoje warunki i wpływać na funkcjonowanie innych gatunków, które stały się mu podległe. Człowiek przyczynił się do znaczących zmian środowiskowych, które zostały dokonane za sprawą jego działalności. Obecnie działalność człowieka jest bardzo intensywna, dlatego można usłyszeć głosy, iż jesteśmy świadkami rozpoczęcia się nowej epoki geologicznej, zwanej antropocenem.
Jak definiować ten termin oraz jakie są jego wyznaczniki?
Formalnie epoką, w której obecnie żyjemy jest holocen, który rozpoczął się ok. 12 tys. lat temu. Natomiast działania człowieka przyczyniły się do zmian geologicznych na Ziemi oraz do zmian środowiskowych, dlatego zaczęły pojawiać się głosy, iż mamy do czynienia z zamknięciem rozdziału epoki holocenu i rozpoczęciem nowej, czyli antropocenu. Domniemanym etapem, który uważany jest za początki antropocenu było wynalezienie maszyny parowej, która stała się symbolem początku rewolucji przemysłowej. Natomiast naukowcy w dalszym ciągu zastanawiają się, jaka data powinna być uznana za początek nowej epoki. Wcześniej dzielono okresy dotyczące przeszłości Ziemi zgodnie z naturalnymi wydarzeniami, jak np. uderzenie meteorytów, czy też erupcja wulkanów. Obecnie przyczyną zapoczątkowania nowego etapu nie jest siła naturalna, a człowiek. Z pewnością za początek można wyznaczyć takie działanie, którego skutki są długotrwałe, dlatego też bardzo często przywołuje się właśnie wynalezienie maszyny parowej, która w znaczny sposób zmieniła życie ludzi na Ziemi. Warto również zaznaczyć fakt, iż holocen oraz antropocen oddziela jedynie 12 tysięcy lat, co sprawia, iż holocen stał się najkrótszym okresem w dziejach Ziemi, ze względu na to, iż człowiek swoją intensywną działalnością zapoczątkował nowy etap, dlatego też perspektywa czasu świadczy również o fenomenie antropocenu.
Można wyróżnić kilka wyznaczników antropocenu, które przybliżą charakterystykę nowej epoki. Po pierwsze jest to związane z zachodzącymi zmianami klimatycznymi, których główną przyczyną jest właśnie działalność człowieka. Obecnie średnie temperatury na Ziemi ulegają zwiększeniu, co wpływa na wiele problemów ekologicznych (m.in. topnienie lodowców, przez co podnosi się poziom wód w morzach i oceanach, ekstremalne warunki pogodowe, które wpływają na migracje klimatyczne itd.).
Kolejnym czynnikiem są warstwy osadów, które zawierają ślady pierwiastków promieniotwórczych, przenikając do gleby podczas m.in. wybuchów ładunków atomowych oraz obecności niewyobrażalnej ilości śmieci oraz odpadów, które również zalegają na dnie oceanu. Również gleba została skażona związkami fosforu oraz azotu, które stanowią nawóz. Bardzo często nawozy te są stosowane w ilości, która przekracza zapotrzebowanie roślin, dlatego ich nadmiar przedostaje się do wód powierzchniowych. W przypadku wspomnianych wysypisk śmieci problem można zauważyć m.in. w państwach afrykańskich, w których system zbierania odpadów jest niewydolny, dlatego większość śmieci składowana jest na terenach nielegalnych, które są pozbawione jakiejkolwiek kontroli. Natomiast należy również zaznaczyć, że do Afryki trafia duża część elektrośmieci, które są trudne w utylizacji i trafiają tam z krajów rozwiniętych, które aby zaoszczędzić na kosztach utylizacji wysyłają je na wysypiska w krajach trzeciego świata. Bardzo często mieszkańcy okolicznych wiosek ręcznie odzyskują z tychże śmieci wartościowe materiały i metale, jak np. miedź, natomiast praca na takim składowisku jest bardzo niebezpieczna i niejednokrotnie wiąże się z zapadaniem na wiele chorób wśród zbieraczy. Dramatyczną sytuację mamy również na dnach oceanów, gdzie każdego roku trafiają tony plastiku. Przywołane przykłady pokazują w jakim stopniu człowiek wpłynął na zmiany w środowisku, co przyczyniło się do dyskusji nad epoką antropocenu. Kolejnym wyznacznikiem tejże epoki jest fakt, iż powierzchnia Ziemi na dużych obszarach została znacznie przekształcona na skutek działalności człowieka.
Od razu przed oczami pojawiają się wysokie wieżowce, które są budowane w intensywnym tempie. Można wysunąć stwierdzenie, iż człowiek zalał ziemię betonem. W miejsce zieleni powstały budynki, fabryki, czy też biurowce. Smutny obraz miasta pozbawionego drzew i krzewów reprezentuje Norylsk w Rosji. Na skutek zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest określane jako jedno z najbardziej depresyjnych rosyjskich miast. Po ulicach ludzie chodzą po odpadach i oddychają dwutlenkiem siarki. Mieszkańcy mówią, iż przyzwyczaili się do takiego krajobrazu, ale trudno sobie wyobrazić, aby było to miejsce, w którym chcielibyśmy egzystować, wychowywać dzieci i budzić się każdego dnia. Człowiek przejmując prawie każdy skrawek na kuli ziemskiej ingeruje w jej tereny. Doszło nawet do sytuacji, iż człowiek jest w stanie tworzyć sztuczne wyspy, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu byłyby nie do pomyślenia. Przykładem mogą być Wyspy Palmowe w Dubaju, które stanowią wizytówkę tego miejsca. Jeszcze niedawno jedno z najpopularniejszych miejsc Zjednoczonych Emiratów Arabskich było zaledwie wioską rybacką, która słynęła z połowu pereł. Obecnie jest to metropolia i jedno z najnowocześniejszych miast na świecie. Budowę Wysp Palmowych rozpoczęto, aby Dubaj stał się najbardziej luksusowym centrum turystyki, co wydaje się bardzo prozaicznym wytłumaczeniem. Problemem jest zachowanie perfekcyjnego kształtu wysp, aby przypominały palmy, dlatego też konieczne jest ciągłe uzupełnianie piasku wymywanego przez wodę, co sprawia, iż wymagane są ogromne nakłady finansowe na to przedsięwzięcie.
Epoka antropocenu charakteryzuje się również tym, iż człowiek wyczerpuje zasoby, które zostały nagromadzone długo przed tym, gdy się pojawił nasz gatunek. Obecnie około 30% światowych zasobów ryb jest przełowionych (łowimy więcej ryb, niż jest się w stanie odrodzić), a aż 60% poławianych jest na najwyższym możliwym poziomie. Dlatego prognozuję się, iż za 40 lat ryby mogą wyginąć, co jest dla nas czymś niewyobrażalnym, ponieważ jest to coś oczywistego, iż zawsze ryby były odkąd jesteśmy, więc nie wyobrażamy sobie sytuacji, w której mogłoby ich nagle zabraknąć na pobliskim targu lub też w supermarkecie. Pochodzące z bezpiecznych źródeł ryby stanowią mniejszość, ponieważ bardzo często są wyławiane w sposób nielegalny. Jeśli zabraknie ryb będziemy mieli do czynienia w epoce antropocenu z katastrofalnymi skutkami.
Mimo, iż nadal prowadzone są dyskusję nad uznaniem antropocenu jako nowej epoki geologicznej, to należy stwierdzić, iż wiele przesłanek świadczy o tym, iż rzeczywiście etap holocenu się skończył i czas na nową erę. Człowiek poprzez swoją ekspansję zmienił świat. Większość powierzchni naszej planety zmieniła swój krajobraz przez działalność człowieka. Populacja naszego gatunku obecnie sięga 7,7 mld i w dalszym ciągu się zwiększa. W związku z tym poziom urbanizacji ulega zwielokrotnieniu, a paliwa kopalne oraz zasoby naturalne (np. ropa) są na wyczerpaniu. Człowiek korzysta ze znacznych zasobów wody pitnej oraz przyspieszył tempo wymierania niektórych gatunków zwierząt oraz roślin. Pojawiają się pytania o to jak skończy się epoka antropocenu? Czy przyniesie coś dobrego czy wręcz przeciwnie powinniśmy nie mieć w sobie żadnego optymizmu? Z jednej strony można sobie wyobrazić najczarniejszy scenariusz, czyli wymarcie naszego gatunku ze względu na wykorzystanie zasobów oraz zniszczenie środowiska naturalnego, natomiast taka wizja jest mało prawdopodobna. Pozytywnym rozwiązaniem będzie umiejętność znalezienia sposobu na rozwój zrównoważony. Dlatego też jednym z najważniejszym wyzwań jest opracowanie ogólnoświatowej strategii, która przywróci równowagę w ekosystemach. Należy działać w taki sposób, aby epoka antropocenu, w której głównym aktorem jest człowiek, charakteryzowała się tym, aby mogła zapisać się na kartach historii, jako taka, w której gatunek ludzki, poprzez rozbudowane umiejętności i coraz większą wiedzę przyczyni się do tego, aby uchronić dziedzictwa, którymi zostaliśmy obdarowani przez naturę.
